• ABD Başkanı Donald Trump, Çarşamba günü, İran’ın nükleer tesislerine yönelik Amerikan saldırılarının etkisini İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle karşılaştırdı. 

Trump, Lahey’de düzenlenen NATO zirvesi öncesinde Genel Sekreter Mark Rutte ile görüşürken ABD Savunma İstihbarat Ajansı’nın (DIA), İran’ın nükleer silah geliştirme yolunun yalnızca birkaç ay geriletildiği yönündeki ilk değerlendirmesini önemsemedi. Trump, bulguların “yetersiz” olduğunu savundu ve tesislerin yok edildiğine inandığını ifade etti. “Çok ciddiydi. Bu bir yok etme operasyonu oldu” dedi. Tahran’ın nükleer tesislerini yeniden inşa etmeye çalışmayacağından emin olduğunu belirten Trump, İran’ın diplomasi yoluyla uzlaşma arayışına gireceğini düşündüğünü söyledi. “Size şunu söyleyeyim, şu anda uranyum zenginleştirmek isteyecekleri son şey bu. Onlar toparlanmak istiyor” dedi. Eğer İran nükleer programını yeniden inşa etmeye kalkışırsa “Buna izin vermeyeceğiz. Birincisi, askeri olarak izin vermeyeceğiz” diyerek ekledi: “Sanırım İran’la bir tür ilişki kuracağız ve bunu sağlayacağız.”

Savaşın bitmesini sağladı

Trump’ın ABD istihbarat toplumuyla ilişkileri gergin bir seyir izliyor ve saldırıların başarısı onun için siyasi açıdan hayati önem taşıyor. Sağ eğilimli destekçileri, bu tür bir askeri müdahalenin Trump’ın iç politikaya odaklanan “Amerika’yı Yeniden Büyük Yap” gündemi ve yurt dışındaki çatışmalardan kaçınma vaadiyle çeliştiğini yüksek sesle dile getirmişti. Trump ise İran’ın asla nükleer silah edinmesine izin verilmemesi gerektiğini vurgulayarak, doğru ve etkili bir saldırının bu çizgiyi destekleyeceğini savundu. Trump, ABD saldırılarının İsrail ile İran arasındaki savaşı sona erdirdiğini iddia ederek, bunları ABD’nin 1945’te Japonya’daki Hiroşima ve Nagasaki’ye attığı atom bombalarına benzetti. “Hiroşima örneğini kullanmak istemem, Nagasaki örneğini kullanmak istemem ama bu aslında aynı şeydi. O savaşın bitmesini sağladı. Bu da savaşı bitirdi” dedi. Trump, İran’ın nükleer anlaşmasının “temelde on yıllar” geriye atıldığını, çünkü “bunu bir daha asla yapamayacaklarını” düşündüğünü söyleyerek, mesajını güçlendirmek için üst düzey danışmanlarına döndü.

Hegseth ve Rubio destekledi

NATO’nun yıllık zirvesi için Salgı günü Hollanda’ya gelen Trump, Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve Savunma Bakanı Pete Hegseth ile birlikte oturuyordu. Her ikisi de DIA değerlendirmesinin güvenilirliğine şüpheyle yaklaştı. Hegseth, “Rapora bakıldığında – bu arada, bu çok gizli bir rapordu – ön değerlendirmeydi ve düşük güvenilirlikteydi. Burada siyasi bir motivasyon var” dedi. FBI’ın olası bir sızıntıyı araştırdığını belirtti. Rubio ise raporu paylaşanların içeriği yanlış aktardığını öne sürerek, “Bu onların oynadığı bir oyun” dedi. Üçü de istihbarat değerlendirmeleriyle ilgili medya raporlarını eleştirdi.

12 gün devam etti

İsrail’in 13 Haziran’da sürpriz bir saldırıyla başlattığı operasyon, İran’ın üst düzey askeri liderlerini ortadan kaldırdı, önde gelen nükleer bilim insanlarını öldürdü ve nükleer tesisler ile füzeleri hedef aldı. İran, İsrail’in savunmasını ilk kez büyük ölçüde aşan füzelerle karşılık verdi. İran yetkilileri, ülkede 610 kişinin öldüğünü ve yaklaşık 5 bin kişinin yaralandığını öne sürdü. İsrail’de ise 28 sivil yaşamını yitirdi.

İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, “Bize yönelik iki acil varoluşsal tehdidi ortadan kaldırdık: nükleer yok olma tehdidi ve 20.000 balistik füzeyle yok olma tehdidi” dedi. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ise “büyük bir zafer” kazandıklarını söyledi.

BM denetim istiyor

BM’nin Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı Rafael Grossi, öncelikli hedefinin uluslararası denetçilerin İran’ın nükleer tesislerine geri dönmesini sağlamak olduğunu söyledi ve hasarı, İran’ın yeniden inşa süresine göre değerlendiren “kum saati yaklaşımını” reddetti. “Her durumda, teknolojik bilgi ve endüstriyel kapasite orada. Bunu kimse inkâr edemez. Bu yüzden onlarla birlikte çalışmalıyız” dedi. İran, savaş sırasında nükleer malzemeyi korumak için özel önlemler aldığını UAEA’ya bildirmişti, ancak neler olduğunu doğrulamak için denetimlerin yeniden başlaması gerektiğini vurguladı. Trump’ın Ortadoğu temsilcisi Steve Witkoff, Salı gecesi ABD ile İran arasındaki görüşmelerin “umut verici” olduğunu ve Washington’un “İran’ı yeniden canlandıracak uzun vadeli bir barış anlaşması” umduğunu söyledi. İran parlamentosu, Çarşamba günü UAEA ile iş birliğini askıya alan bir yasa tasarısını onayladı, ancak devlet bağlantılı Nournews, bu adımın İran’ın en üst güvenlik organının onayını gerektirdiğini bildirdi.

İdamlara kaldığı yerden

İran yetkilileri, İsrail’in İran liderlerinin konumlarına dair derin istihbarata sahip olduğunu ve ülkede ajanlarının faaliyet gösterdiğini ortaya koyan savaşın ardından tutuklama artırdı, idamlara başladı. İran yargısının Mizan haber ajansı, üç kişinin idam edildiğini bildirdi. Devlet bağlantılı Nournews, 12 günlük çatışma sırasında İsrail ile bağlantılı olduğundan şüphelenilen 700 kişinin tutuklandığını duyurdu.